Далай лам, Конгрессын алтан одон, Америк - Хятадын харилцаа

Намрын энэ налгар сайхан өдөр АНУ-ын Конгрессын ордонд нэгэн том ёслол болов. Буддын шашины тэргүүн, Дээрхийн гэгээн Далай ламтан АНУ-ын ерөнхийлөгч Ж. Бушаас Конгрессын алтан одон гардан авчээ. Шагнал гардуулах ёслол дээр Далай багш хэлэхдээ "Эгэл жирийн гэр бүлд төрж өссөн Бурханы шашины ламтан надад энэ өндөр дээд шагнал гардуулж байгаад гүнээ талархаж байна" гэжээ.

Үүнээс өмнөхөн Хятадын зүгээс энэхүү үйл явдлыг буруушааж, Далай ламд төрийн хамгийн дээд одон медалиа гардуулан, ёслол үйлдэж байгаагаараа АНУ хоёр улсын харилцаанд хүндрэл учруулж байна гэж мэдэгджээ.

Гэвч Далай лам Төвдийг Хятадаас салган тусгаарлах биш, харин Төвдийн ард түмэнд үндэстний автономит эрхийг бодит утгаар нь эдлүүлэхийн төлөө тэмцэнэ гэдгээ дахин давтан тэмдэглэв. Мөн "Төвдийг тусгаар улс болгож, нийгэм-улс төрийн хуучин тогтолцоог сэргээн тогтоох нь миний далд зорилго мэтээр Бээжингийн тал бусдад таниулахыг хичээдэг. Энэ бол огт үндэслэлгүй, ташаа ойлголт юм" гэжээ.

Харин ерөнхийлөгч Буш хэлэхдээ, энэхүү ёслол нь Хятадын дургүйцлийг хөдөлгөхдөө бус, гол нь шашины хувьд хавчигдан гадуурхагдсан энэ их хүнд хүндэтгэл үзүүлэхэд оршино гэжээ. Тэрбээр америкчууд шашин шүтлэгээр хавчигдан зовогсдыг зүгээр хараад, эсвэл тэдний хажуугаар нүдээ аниад өнгөрч үл чадна хэмээгээд Далай лам бол дэлхийн энх тайван, амар амгалангийн бэлэг тэмдэг бөгөөд бурханы шашинд итгэгч олон түмний оройд залрах итгэлийн гал юм гэж тэмдэглэв.

Далай лам шагналын одонгоо хайрцагнаас нь гаргаад тайзан дээр хамт зогссон конгрессын гишүүдийн зүг харуулж өргөн хүндэтгэл үзүүлэв. Ардчилсан болон Бүгд найрамдах намын удирдагчид Далай ламын энх тайвны үйлсэд оруулж буй хувь нэмрийг нь үнэлж баяр хүргээд, түүнд эх нутагтаа эргэн хөл тавих боломж олгохыг Хятадын талд уриалав.

Ерөнхийлөгч Буш энэ Мягмар гаригт Бурхан шашины тэргүүн 14-р Далай ламыг Цагаан ордонд хүлээн авч уулзсан ба уулзалтын үеэр түүнд хандаж "хэн хэн маань шашины эрх чөлөөг дэмждэг, тиймээс ч би хувь хүний хувьд таныг биширч хүндэтгэж явдаг. Тийм болохоор энэ ёслолд өөрийн биеэр оролцоно" гэдгээ мэдэгджээ. Мөн цааш нь, Хятад улс шашины эрх чөлөөг ашиг сонирхлынхоо төвд тавьдаг орон, тиймээс ч Далай ламыг хүлээн авч уулзах хэрэгтэй. Хэрэв тэд түүнтэй уулзаж ярилцвал түүнийг энх тайван, эв нэгдлийн төлөө хүн болохыг мэдэж авах болно гэжээ.

Хятадын тал энэхүү ёслолыг улс төрийн асуудал болгон авч үзээд, Далай ламд олгосон энэхүү шагнал нь цаад утгаараа АНУ-аас Төвдийн тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрч байгаагийн илрэл гэж үзэж байна. Хятадын Гадаад яамны хэвлэлийн төлөөлөгчийн хэлснээр Төвд бол Хятадын салшгүй нэг хэсэг бөгөөд Хятад-Төвдийн хоорондох асуудал бол зөвхөн Хятадын дотоод хэрэг болохыг цохон тэмдэглэжээ. Мөн цааш нь АНУ-ын удирдагчид Далай ламыг хүлээн авч уулзсанаараа олон улсын харилцааны үндсэн зарчмыг ноцтой зөрчлөө гэжээ.

Түүний айлчлалын талаар Хятадын талын энэ мэт шүүмжлэлийг сонсоод Далай лам "тэд үргэлж л ингэж байдаг юм" гээд тайван инээмсэглэж суужээ.

Конгрессын алтан медаль нь бүх амьдралаа нэгэн гарамгай үйлсэд зориулсан алдартнуудад олгодог дөрвөн том шагналын нэг ажээ. Энэ шагналыг урьд нь Тереза эх, Өмнөд Африкийн ерөнхийлөгч асан Нелсон Мандела, Английн ерөнхий сайд асан Уинстон Черчиль, хүний эрхийн төлөө цогтой тэмцэгч бейсболын тамирчин Жэки Робинсон нар хүртэж байжээ.

Цагаан ордоны хэвлэлийн төлөөлөгч Дана Перино мэдэгдэхдээ, ерөнхийлөгч Буш Далай ламыг шашины агуу удирдагч гэж үздэг бөгөөд түүнтэй дөрвөн удаа нүүр тулан уулзаж байсан. Тэрбээр саяхан Австралид болсон "Их найм"-ын удирдагчдын уулзалтын үеэр энэ шагнал гардуулах ёслолд өөрийн биеэр оролцох гэж байгаа тухайгаа Хятадын ерөнхийлөгч Ху Жинтаод мэдэгдсэн гэжээ.

Хятадын энэ шүүмжлэлийг Цагаан ордон авч үзээд, Хятад улс өсөн нэмэгдэж буй худалдааны харилцаагаа зохицуулах арга эрэлхийлж байна, мөн Хойд Солонгос болон Ираны цөмийн хөтөлбөрт хамтран оролцох санаархлаа илэрхийлж байна гэж үзжээ.

Хятад улс Төвдийг өөрийн харьяа муж болгон зарласнаас нэг жилийн дараа буюу 1951 оноос Төвдийн засгийн эрхийг гартаа авчээ. Зарим шинжээчид үүнийг олон улсын гэрээ дүрэм зөрчсөн явдал бөгөөд Хятад улс Төвдийн ард түмний шашин шүтлэг, бусад үндсэн эрх, эрх чөлөөг илэрхий зөрчиж байна гэж буруутгадаг ажээ.

1959 онд Хятадын эсрэг хөдөлгөөн дарагдахад 24 настай Буддын шашины удирдагч Төвдөөс дүрвэн гарчээ. Далай лам хөрш Энэтхэг улс руу цөлөгдсөн ч тэндээс хэдэн арван жилийн турш өөрийн засгийн газрыг удирдаж байсан юм.

Хэвлэлийн төлөөлөгч цааш нь, энэхүү үйл ажиллагаа нь Америк, Хятадын харилцаанд ноцтой нөлөө үзүүлэхгүй гэж мэдэгдэв. Ерөнхийлөгч Буш мэдэгдэхдээ, Америкийн ерөнхийлөгч шашины эвлэрэл, шашины эрх чөлөө нь аливаа үндэстэнд нэн чухал болох тухай ярьснаараа хоёр улсын харилцаанд ан цав суулгана гэж бодохгүй байна. Би хятадын удирдагчдтай уулзах бүртээ энэ тухай оцлон тэмдэглэдэг гэжээ.

Далай ламын хийж буй үйлсийг "салан тусгаарлах ажиллагаа" гэж үзсээр ирсэн Хятадын засгийн газрын байр суурийг намжаахад нилээн The promise of good intentions did not seem to assuage the Chinese government, who labeled the Dalai Lama's work "separatist activities."

"Өнгөрсөн хугацаанд Далай ламын хэлсэн үг, хийж буй үйл хэрэг нь түүнийг шашины нөмөр дор салан тусгаарлах үйл ажиллагаа явуулж буй улс төрийн цагаач болохыг харуулж байна" гэж Хятадын гадаад яамны хэвлэлийн төлөөлөгч мэдэгджээ.

Төвдийн коммунист намын нарийн бичгийн дарга Zhang Qingli Далай ламын тухай илт дайрч доромжилсон үгс хэлжээ. Тэрбээр, Далай лам бол өөрийн эх нутагтаа хайгүй нэгэн бөгөөд эх орноо хагалан бутаргахыг үргэлж санаархаж явдаг гэжээ.

1989 онд Нобелийн шагнал хүртсэн 14-р Далай лам Лувсанданзан Төвдийн ард түмнийг тусгаар улсаа байгуулахыг уриалах бус, харин тэдэнд автономит эрхтэй муж болохыг зөвлөдөг гэж хэлжээ.

Эх сурвалж: Вашингтон Си Эн Эн (2007-10-17. Лхагва гариг)